U nekim ranijim objavama sam skrenuo pažnju da se usled prevelike eksploatacije vode, kao i nekih drugih faktora verovatno promenila hidrološka slika na Fruškoj gori. Takođe sam napomenuo da bi bilo dobro pronaći stare podatke i uporediti ih sa današnjim.
E pa, naišao sam na zanimljivu doktorsku disertaciju sa PMF-a tadašnjeg magistra Živana Bogdanovića pod naslovom „Hidrološki problemi Srema“.
Šta je tu zanimljivo?
Zanimljivo je da su problemi u naslovu. Zanimljivo je da su se za proteklih 40 godina problemi izgleda uvećali, a neki postali i dramatično ozbiljni. Zanimljivo je da danas niko ne smatra da uopšte postoje ovi problemi.
Navešću samo nekoliko detalja iz ovog nadasve detaljnog naučnog rada, a uporedne zaključke sa današnjom situacijom izvedite sami. Fokusirao sam se samo na Frušku goru.
O izdanima
1. Freatske/lutajuće vode
Slobodne podzemne vode koje se kreću pod uticajem gravitacije. Kretanje je laminarno kada su pore i pukotine male i turbulentno kada su podzemni kanali veći.
One predstavljaju gornji najplići vodonosni horizont formiran u detritičnim sedimentima iznad prvog vodonepropusnog sloja. Ova izdan je, izuzimajući neke manje delove Fruške gore, prisutna u celom Sremu. Međutim, dubina, režimi i ostali njeni elementi nisu svuda isti.
Na Fruškoj gori su zastupljene razbijene izdani. Ove vode upoznajemo posredno i preko velikog broja izvora. Retki i pojedinačni izvori na visinama preko 400m pokazuju nam da postoje razbijene izdani.
Najveći broj fruškogorskih izvora izbija u određenim visinskim pojasevima. Prvi je na 400-420 m, drugi na 320, a treći na 260-280 m. Ovo pokazuje da postoje 3 izdanske zone. Kolebanja izdašnosti idu od 1:2 do 1:5, a izvesni broj izvora i presušuje u delu godine.
2. Arteške vode
One su pod hidrostatičkim pritiskom zbog čega se vode iz njih kroz bušotine dižu na topografsku površinu (prave arteške vode) ili se zbog nedovoljnog pritiska samo približe površini (subarteške vode).
U visokim delovima Fruške gore ne postoje hidrogeološki uslovi za formiranje arteških izdani.
Izvori
U monografiji „Vode Fruške gore“ kartirano je 187 izvora, ali to nisu svi. Postoji još izvestan broj izvora koji tom prilikom nisu obeleženi, jer se nalaze na malim visinama.
Najveći broj njih se nalazi u dolinama fruškogorskih potoka, u izvorišnim čelenkama ili na stranama dolina. Nema na Fruškoj gori potočne doline bez većeg ili manjeg broja izvora. U slivu Bukovačkog potoka ima 9 izvora, u dolini Manđeloskog 8.
Izdašnost ovih izvora je uglavnom mala, ali su oni ipak stalni sa manjim kolebanjima izdašnosti.Izdašnost normalnih izvora kreće se od 1 do 60 l/min. Izvori na većim visinama imaju manje izdašnosti. Na visinama većim od 400 m nema izvora sa izdašnošću većom od 5 l/min. Od ukupno 8 izvora sa izdašnošću većom od 30 l/min 7 ih je na visinama između 100 i 200 m.
Česta je pojava kod fruškogorskih potoka da u srednjim i donjim tokovima, tekući preko poroznog materijala gube vodu. Ona se nadalje kreće podzemno i obilato hrani izvore na manjim visinama.
Analiza 11 uzoraka vode sa izvora širom Fruške gore pokazuje da su vode, sem u jednom slučaju, nezagađene i kvalitetne.
Vodotoci
Na Fruškoj gori ima ukupno 51 potok, od toga 44 pripada grupi stalnih vodotoka. Autor je dao tabelarni prikaz dužine, protoka (max, min) i ostalih parametara za sve potoke, a mnoge od njih i detaljno opisao od izvora do ušća.
Podaci o nekim od izvora koji su navedeni u opisima potoka:
- ispod „Jabuke“ 4.5 l/min
- ispod „Letenke“ 6 l/min
Šta dalje?
- Zanimljivo bi bilo uporediti današnji broj izvora, kao i njihovu izdašnost.
- Zanimljivo bi bilo uporediti tabelarne podatke o protocima potoka sa današnjim podacima.
- Zanimljivo bi bilo uporediti pojedinačne opise potoka sa današnjom situacijom.
Izgleda da ovo nikog ne zanima.
U prilogu je fotografija Karlovačkog potoka onako kako izgleda u većem delu godine u poslednje vreme.
Goran Vučićević
01.05.2022.
